De Bijbel is door de eeuwen heen regelmatig opnieuw vertaald, waardoor interpretaties soms veranderden. In de Bijbelboeken komen op verschillende plaatsen in zowel het Oude als het Nieuwe Testament zwarte personages voor. Maar wat in het ene boek een Nubiër is, is in een ander boek een Moorman, een Ethiopiër, een Kuschiet of een Medianiet. Een voorbeeld van een dergelijk verwarrend verhaal speelt zich af rondom de al dan niet zwarte vrouw(en) van Mozes. Zie afbeelding hierboven, Mozes en zijn vrouw, verbeeldt door Jacob Jordaens.
De twee meest uitgebeelde scènes uit de Bijbel, in de beeldende kunst, staan in het Nieuwe Testament. Het zijn De Geboorte van Jezus (Mattheüs 1:18-25 en Lucas 2: 1-7) en De Aanbidding van de Wijzen (Mattheüs 2:1-12). Bij het tweede thema zijn vaak zwarte of bruine mensen te zien.
In de Bijbel zelf is alleen sprake van een onbenoemd aantal Wijzen die goud, wierook en mirre cadeau geven. In de christelijke literatuur en beeldende kunst veranderen deze Wijzen in Drie Koningen. Een van hen wordt zwart. De komst van de wereldlijke vorsten die het kind Jezus geschenken brachten, werd gezien als de erkenning van Jezus’ opdracht in de wereld. Over de aanwezigheid van een zwarte koning bij deze drie mannen schrijft Martien de Jong:
‘Het zwart zijn is meer dan een pittoresk detail. De menswording van Christus betekent
het einde van het oude verbond tussen Jahweh en een bepaald volk, dat zich daardoor kon beschouwen als uitzonderlijk en uitverkoren. Het Nieuwe Verbond werd gesloten tussen de mens geworden Gods zoon Christus en alle andere volken en individuele
mensen.’
De koningen kunnen op kunstwerken meerdere symboolfuncties hebben. Ze kunnen staan voor werelddelen, voor leeftijden, voor ambassadeurs van de vrede, voor rijkdom uit verre vreemde landen, voor handel met die verre vreemde landen en meer.
Ongeveer gelijk met de introductie van de Zwarte Koning, zo rond 1450, kwam in de Nederlanden De Doop van de Kamerling op schilderijen en prenten in zwang. Eerst nog op miniaturen in getijdenboeken, zoals dat van Karel V (Wenen, Österreichische Nationalbibliothek), daarna, vanaf midden zestiende eeuw, in schilderijen. Een van de eerste schilderijen uit de Nederlanden was van Hans van Elburg, circa 1570 (Rotterdam, Museum Boijmans Van Beuningen). Maar ook in etsen en tekeningen, zoals bij Maerten van Heemskerk (Berlijn, Kupferstichkabinett) of de monogrammist. AC, is het thema vanaf de zestiende eeuw terug te vinden.
In de zeventiende eeuw werd het onderwerp echt populair en kreeg het een extra functie. Zowel de protestantse Noordelijke Nederlanden als de Zuidelijke
Nederlanden, waar het katholieke Spanje de macht had, gebruikten dit Bijbelse verhaal om uit te dragen dat iedereen welkom was bij hún ware geloof.
Andere Bijbelse onderwerpen waar regelmatig Afrikaanse personages bij figureren zijn onder meer Esther en Ashaveros, Salomo Aanbidt Afgoden, Bathseba en haar Toilet, Ecce Homo, Het Vinden van Mozes, Het Laatste Oordeel en Salomo ontvangt de Koningin van Scheba. Over het algemeen zijn Afrikanen, behalve in bovengenoemde thema’s, terug te vinden in oudtestamentische scènes en in scènes waarin heiligen gemarteld worden.
en
Esther Schreuder in Black is beautiful, Rubens tot Dumas (2008 Nieuwe Kerk Amsterdam).
Zie voor veel meer achtergronden overMozes en zijn vrouw, De koningin van Sheba of De Sybille Agrippina de stukken van prof. Elizabeth McGrath in de catalogus Black is beautiful, Rubens tot Dumas.Tip: recent verscheen een prachtig essay over Afrikanen in Mythologische verbeeldingen: ‘Black Bodies and Dionysiac Revels: Rubens’Bacchc Ethiopians’ van de hand van prof. Elizabeth McGrath in Rubens and the Human Body. (Brepols 2018)
About me
In 2008 I was guest curator of the exhibition Black is beautiful. Rubens to Dumas. Important advisors: Elizabeth McGrath (Rubens and colleagues, Warburg institute Image of the Black in Western Art collection), Carl Haarnack (slavery in books), Elmer Kolfin (slavery in prints and paintings) en Adi Martis (contemporary art). Gary Schwartz made his research for The Image of the Black in Western Art available to me.
In 2014 my essay ‘Painted Blacks and Radical Imagery in the Netherlands (1900-1940)’ was published in The Image of the Black in Western Art Volume V (I). (ed. David Bindman, Henry Louis Gates jr.)
In 2017 I published a book about the black servants at the Court of the Royal Van Oranje family. More than a thousand documents have been found about their lives. (only in Dutch)
All photos on this site are not intended for any commercial purpose. I have tried to trace all the rules and rights of all images. As far as I know, these images can be used in this way. If you ar a copyright holder and would like a piece of your work removed or the creditline changed then please do not hesitate to contact me.
estherschreuderwebsite@gmail.com
Esther Schreuder 