Wil je de dame ziek melden
met wie ik dertig jaar geleden
op een tafel gedanst heb?
Kunstenaar, dichter, schrijver, vertaler en meer: Max Schreuder
Vader van Esther Schreuder (moeder: Johanna Fortuin) en Joachim Schreuder (moeder: Ruth Beuno de Mesquita)
Biografie beginjaren
Maximiliaan Julius Schreuder is op 29 april 1932 geboren, in Rotterdam. Hij was de jongste van zes kinderen en één van een twee-eiige jongenstweeling. Cox Schreuder (zijn tweelingbroer) over hun tweeling zijn: ‘We waren totaal verschillend. Ik groot en houterig, hij kleiner en lenig. We waren wel allebei heel eigenwijs en tegendraads. Als Max en ik ’s ochtends de deur uit gingen om naar school te gaan, ging ik rechtsom via mijn vrienden en hij linksom via zijn vrienden. Even later zaten we dan weer samen in dezelfde klas met dezelfde kleren aan in dezelfde bank.’
Max’ vader, Gerard Johannes Schreuder, was leraar. Hij gaf les in biologie, natuurkunde en Engels aan de Mulo in Rotterdam West. Biologie is een rode draad bij de neven en nichten. Zo heeft bijna iedereen een aquarium in huis of er een gehad. Max’ moeder, Cornelia Johanna van Eck, was verpleegster voor zij trouwde. Ze moest hierna stoppen, want getrouwde vrouwen mochten tot de jaren zestig niet werken. Het gezin woonde in een hoog Rotterdams huis. Op het dak van dat huis had vader Gerard een extra ruimte gecreëerd voor de kinderen om onder andere huisdieren houden, zoals cavia’s en duiven. Daarnaast werden ook minder voor de hand liggende ‘huisdieren’ op het dak ondergebracht, die de kinderen in het bos gevangen hadden, zoals de ringslangen en adders. De adders (jonge) zijn een keer ontsnapt en keurig door de buren teruggebracht in de veronderstelling dat het om palingen ging. (smakelijk verhaal van Max aan mij)
In de familie zijn een aantal kleurrijke figuren zoals een rabbi in Praag, zijn dochter. Een opvallende figuur is ook de grootvader van Max Schreuder, mijn overgrootvader waar Max naar vernoemd is:
Opa Max (Maximiliaan Julius) Schreuder sr. was een man met vele kwaliteiten en interesses. Hij was huisschilder, was huisjesmelker met een tiental huizen in Rotterdam, had een juweliersbedrijf: Schreuder en Baksteen, en was medeoprichter van een Doofstomme instituut omdat een van zijn kinderen doofstom was.
En daar bleef het niet bij. Opa Max sr. was een van de voorgangers bij De vergadering van gelovigen. Dit was een ‘sekte’ die in het midden van de negentiende eeuw uit Engeland was overgewaaid. Zoon Gerard volgde hem op in die functie.
Mijn vader Max was de enige van de zes kinderen die hier niet mee te maken wilde hebben. Hij ging zich al vroeg verzetten tegen het strenge geloof en nam afstand. Het enige wat hem wel aansprak was het kerkorgel. Dat leerde hij bespelen. En de muziek van Bach kon hem hevig emotioneren.
Max Schreuder jr.
Tweede Wereldoorlog en Rotterdam
Op het moment van het bombardement op 14 mei 1940 woonde het gezin aan de Bergsingel in Rotterdam.
Cox, de tweelingbroer van Max, herinnert zich dat het heel stil was, kort voordat het bombardement begon. Vader Schreuder stond in de deuropening te luisteren en de radio stond aan. Daarop werd verteld dat buiten de stad parachutisten waren neergedaald. Onder de hoge kastanjes van hun straat stonden militaire wagens opgesteld. Cox: ‘’s nachts begon eerst geweervuur.’ Toen daarna het bombardement losbrak ging de familie schuilen. Alleen Max niet, volgens eigen zeggen. Hij vond het allemaal veel te spannend en ging naar het dak om naar de inslagen te kijken. Zijn broer Cox was vooral onder de indruk van de mannen in gestreepte pakken die door de straat liepen: het waren gevangenen. De deuren van de gevangenis aan de Noordsingel waren opengezet. Een bizar gezicht voor de kleine jongen.
De stad brandde nog dagen na. De jongens sliepen de nacht na het bombardement tussen hun ouders in, omdat zij de jongste waren (net 8 jaar). Vanuit het raam konden ze de brandende stad zien. Vader Schreuder ging voortdurend op het dak kijken of de brandende papieren die door de lucht vlogen hun huis niet in vuur en vlam zouden zetten.
Vanuit hun hoge huis in Rotterdam konden ze ook het bombarderen van het Westen zien. En later in de oorlog zou, niet ver van hun huis, een VI raket inslaan en ontploffen. Max ontsnapte uit het huis om te gaan kijken. Hij kwam in de war en aangeslagen terug. Wat hij gezien heeft vertelde hij maar voor een deel, vermoedt zijn tweelingbroer.
Het bombardement en de oorlog leek geen invloed te hebben gehad op Max’ verdere leven. Totdat in 1992, niet ver van zijn huis in de Venserpolder, een vliegtuig neerstort op een flat in de Bijlmer. Het bombardement op Rotterdam kwam in alle hevigheid terug in zijn herinnering en hij raakte er een tijd flink door uit het lood geslagen.
Na de Bijlmerramp, Max Schreuder
Jaren vijftig
In 1952 monsterde Max aan als ladingklerk op de M.S. Artemis. De boot vaart naar en door het Caribische gebied en deed daarbij Trinidad, Curaçao en Venezuela aan. Een avontuurlijke droomreis ware het niet dat Max het grootste deel van de reis verschrikkelijk zeeziek was.
Hij besloot de reis niet af te maken en keerde terug naar Nederland. Tijdens deze reis begon hij te schrijven. Schriften vol. Hij maakt er ook tekeningetjes in. Zijn eerste publicatie is waarschijnlijk in 1956 in: Proefschrift. Hij is dan 24 jaar.
Proefschrift was een paar maanden eerder opgericht en nam stelling tegen de experimentele beweging. De experimentelen hadden zich te snel door de historie laten inpalmen vond de nieuwe lichting schrijvers. De experimentele beweging is volgens hen nu al verstard en leidde aan een overmaat, aan dogmatiek. Max las een gedicht eigen werk voor.
In 1959 leerde hij de 22 jarige studente Johanna Fortuin kennen, ze trouwden en op 25 januari 1960 werd ik geboren. Op diezelfde dag werd Cornelia Johanna Schreuder, de moeder van Max, begraven. Max ging niet naar de begrafenis van zijn moeder, omdat hij bij de geboorte van zijn dochter wil zijn. Hij is later, om weer andere redenen, ook niet naar de begrafenis van zijn vader gegaan.
Jaren zestig
Privéleven: Het huwelijk tussen Max en Johanna duurde ongeveer drie jaar. Johanna kwam tijdens hun vakantie in 1963, een andere man tegen en vertrok met medeneming van hun dochter. Ze trouwde later in Berlijn met Albert Bouwmeester, Max’ beste vriend. Als het gezin na Berlijn in Antwerpen neerstrijkt volgt Max hen naar die stad, vanwege zijn dochter. In de stad woonden op dat moment meer Amsterdamse schrijvers en intellectuelen omdat er in Amsterdam geen woonruimte te krijgen was. In 1966 komt Max Ruth Bueno de Mesquita tegen. Een jaar later gaan ze samenwonen en in oktober 1970 wordt hun zoon, Joachim, geboren.
Werk: Begin jaren zestig is Max zich geheel op het schrijven gaan toeleggen. In 1961 komt hij als corrector van het Vrije Volk in dienst bij de Arbeiderspers. In 1964 gaat hij voor het blad Ratio, werken waar ook Simon Vinkenoog, Peter Vos en Henk Hofland in publiceren. Daarnaast krijgt hij diverse grotere en kleinere vertaalopdrachten. Hij publiceert hij verhalen in onder andere het Vrije Volk. En heeft een toneelstuk op stapel staan. In 1967 debuteert hij met Here zegen deze spijze bij uitgeverij Meulenhoff. De recensies zijn gemengd kritisch (zie verderop).
Jaren zeventig
Max leeft in deze tijd van vertalingen en publicaties en krijgt een schrijverstoelage van 4.000 gulden. Niet lang hierna reist hij, met zijn gezin, naar Mallorca, waar zijn vriend, de schrijver Jean Schalekamp, woont. Hij besluit te blijven. In eerste instantie strijkt hij, met Ruth en Joachim, in het pittoreske kunstenaars dorp Deia neer. Daar wonen op dat moment een aantal internationale schrijvers en schilders. Hij neemt in deze periode het besluit om naast het schrijven ook beeldend kunstenaar te worden. Het kunstenaarschap blijkt een enorme bevrijding voor hem te zijn. Opeens is hij los van alle taalregels en wetten, waar hij voortdurend mee te maken had als corrector, vertaler en schrijver.
In 1972 maakt hij voor het eerst aanspraak op de speciale regeling die er voor kunstenaars is in Nederland. De BKR (Beeldende Kunstenaars Regeling) of ook wel contraprestatie genoemd. Het zijn vooral aquarellen die van hem gekocht worden. Ze dragen de titels: Waiting, Hunting Game, Great Pretender, Six leggs, Fant en Primitive live. Hij signeert ze met de naam Pilawski. Waarschijnlijk omdat hij een grote bewonderaar is van Kandinsky.
Hij schrijft zich in Campanet, een piepklein dorp midden op het eiland Mallorca, in als pintor: schilder. Tot 1983 verkoopt hij jaarlijks een aantal werken aan de BKR. Minstens 75 werken komen op die manier in ‘staatsbezit’ en worden over verschillende gebouwen verspreid.
Midden jaren tachtig, van de twintigste eeuw, kwam er een grote kentering in het leven van Max Schreuder. Hij moest verhuizen van Betondorp naar een klein appartement in de Boris Pasternakstraat in de Venserpolder. Daarnaast moest hij zijn gehuurde huis in het dorpje Campanet op Mallorca opzeggen. Hij werd uit de contraprestatie gekieperd (BKR) omdat de regeling afliep. Een hele overgang na de voorgaande vijftien waarin Max in Mallorca in alle rust had kunnen leven en werken als kunstenaar, schrijver en vertaler. Aan het eind van elk jaar kwam hij een paar maanden naar Amsterdam, waar hij een schoollokaal had gehuurd in Betondorp, om zijn kunstwerken aan de staat te verkopen.
Over de verhuizing naar de Venserpolder schreef Max aan zijn goede vriend, de schrijver en vertaler, Jean Schalekamp in Mallorca :
‘Ik woon aan de rand van de Venserpolder, in de buurt van de Bijlmer in een zogenaamde atelierwoning, op een hoek, vier hoog en met zeven ramen op het zuiden en het westen. …met uitzicht over de metro tot ver in de polders. Het station hiervan is recht tegenover mijn huis, zodat ik binnen zeven minuten in het harte van de stad kan zijn. Wie had ooit gedacht dat ik na Mallorca in zo’n rare flatwereld terecht zou komen. Ik noem het maar een Australian Nederzetting,…Maar het uitzicht bevalt me hier wel. Eindelijk kijk ik na jaren weer eens op de mensen neer. ….En zoals jij je gekko’s hebt, bezit ik nu twee salamanders, die Esther na haar verhuizing aan mij heeft overgedaan, twee kleine dinosauri, genaamd Sala en Mander. (deze vondst is van Nel)‘ Nel is de kunstenares Nel Maritz, zijn vriendin E.S.
——————————————————————————————————-
Hieronder enkele voorbeelden van zijn werk door de jaren heen en een paar foto’s.
Goede vriend alcohol
Ritmische composities
Goedemiddag, meneer Descartes!
Ik denk dat ik besta,
dus piept een tafelpoot, een la
betast mijn knie en verder
rijden auto’s door mijn oren.
Buiten gaan mensen
niet te volgen wegen,
vliegen veranderen van kamer,
salamanders tussen glazen
tonen prehistorisch welbehagen.
Ik denk dat ik besta,
dus produceer ik taal en tekens
en wie zal zeggen waar het eind is
Van al dat zinvolle geregel?
Mallorca
Max Schreuder over zijn werk: ‘Eerlijk gezegd houdt het me nooit erg bezig wat mijn werk voorstelt. Het gaat mij meer om compositie en ‘sfeer‘.’
Maud Cossaar (1967) over Max Schreuder; ‘Hij schept helderheden, schoonheid soms van een uiterst transparante aard. Kortom: hij schept.’
“Daar” is bedacht
door wie er was
Zo zijn deze woorden,
als je hen leest,
ver van mij af
in het duister van je ogen
zolang ik hier ben
om daar te zijn
waar jij niet was (Max Schreuder)
——————————————————————————–
Max Schreuder was ook vertaler. Hieronder enkele titels
Dr Jekyll en mr Hyde en andere verhalen Robert Louis Stevenson ; vert. Max Schreuder in 1977 en 1988 Spectrum, Island stories, RL Stevenson (?) Schaakspel in Rio. Nick Carter 1975 Heren en knechten Cordwainer Smith, vertaling Max Schreuder Meulenhoff 1965 Dante’s hel LeRoy Jones; vertaling Max Schreuder Meulenhoff 1968 Dante’s hel, Imanu Amiri Baraka Meulenhoff/ Bezige bij (??) 1968 Creativiteit en conformisme, Clark Moustakas, vertaling Max Schreuder Lemniscaat 1971 Russiese essef Evert Maliangkay; vertaling Max Schreuder Bakker 1970 De Rooms katholieke kerk en nazi Duitsland door Guenter Lewy; vertaling Max Schreuder Polak en Van Gennep 1964 Christelijke Democratie in West-Europa, M. Fogarty (2dl) vertaling Max Schreuder De Boer/Paul Brand Het Amerikaanse Presidentschap, Prof Rossiter, vertaling Max Schreuder De Boer uitg. De geest in de fles en andere griezelverhalen, Robert Louis Stevenson; vertaling Max Schreuder Meulenhoff 1966 Meesters der Amerikaanse vertelkunst Dola de Jong; et al vertaling Max Schreuder Meulenhoff 1968 (?)
Vertalingen uit het Duits en Frans voor het literaire tijdschrift Randstad. En detectives bij diverse uitgeverijen. (o.a. Born, Spectrum, arbeiderspers)
Contact: estherschreuderwebsite@gmail.com
Esther Schreuder 