In het NRC van 7 november 2014 wordt een halve pagina gewijd aan de aanstaande promotie van midiëvist M. L Govers.Zij komt, na grondige studie, tot de conclusie dat het werk van Jan Mostaert met daarop een portret van een Afrikaan of zwarte Europeaan, niet om een bediende gaat. Het zou volgens haar de Heilige St Mauritius voorstellen.
Zowel Wim Pijbes als Marie-Jose Govers vinden dat zijn wambuis en baret op die van Zwarte Piet lijken (welke Zwarte Piet? vraag ik me dan onmiddellijk af). Ik ben dat niet met hun eens, zowel kleding als hoofddeksel zijn anders dan bij de meeste Pieten. Bovendien heeft deze man geen oorringen en geen pluimen op zijn hoofddeksel, die zo typisch zijn voor de Pieten.Volgens Govers wijzen echter zijn handschoenen, draagriem en zwaard op een voorname positie. Daarom is hij geen knecht volgens haar. Dat zou inderdaad kunnen.
Maar…..zou het Portret van een Afrikaan van Mostaert echt de heilige St Mauritius kunnen voorstellen? Als het zo is, dan is het een atypische St Mauritius. Want meestal wordt de heilige afgebeeld met zijn heilige speer.
Echter niet altijd.Hieronder mijn entry in de tentoonstellingscatalogus Black is beautiful, Rubens tot Dumas over een andere a- typische St Mauritius verbeelding.
De meeste verzen en preken in dit missaal zijn geschreven ter ere van Sint Mauritius en zijn Thebaanse martelaren.
De Heilige Mauritius zou een aanvoerder en bevelhebber geweest zijn van een Thebaans legioen in de derde eeuw n.Chr. Het legioen maakte onderdeel uit van de Romeinse troepen in Zwitserland die tegen de gevreesde Galliërs vochten. De tot het christendom bekeerde Mauritius en zijn soldaten weigerden echter deel te nemen aan Romeinse heidense gebruiken.
Keizer Maximianus Hercules vernietigde hierop het hele legioen in 287. Linksboven is te zien hoe de zwarte Thebanen door witte Romeinen onthoofd worden. De hoofdfiguur lijkt iets lichter dan zijn al onthoofde medelegionairs.
In de randversiering gaat de marteling door en rechtsboven gaan de voorheen zwarte christenen als rose engelen ten hemel.
De Latijnse tekst gaat uitvoerig in op de zwartheid van Mauritius en op de Afrikaanse herkomst van hemzelf en zijn leger. Op de miniatuur valt op dat de legionairs geen uitrusting of wapens dragen. Dit is ongewoon bij de verbeelding van Mauritius.
Meestal gaat hij gekleed in pronkkledij en is hij gewapend met een heilige speer (zie Lucas Cranach de oude hierboven) .De eenvoud van kleding bij deze Mauritius komt mogelijk voort uit het feit dat dit missaal voor een klooster gemaakt werd en niet voor een koninklijke of keizerlijke opdrachtgever.
Vanaf de dertiende eeuw werd de Egyptenaar Sint Mauritius steeds vaker afgebeeld als Afrikaan in Romeinse kledij.
Zijn naam zal hier invloed op uitgeoefend hebben, maar ook Frederik II van Hohenstaufen 1194 –1250 speelde hierin een rol. Deze keizer van het Heilige Roomse Rijk zette namelijk een zwarte Sint Mauritius in als symbool van de universele keizerlijke taak de wereld tot het ware geloof te brengen. De eerste verbeelding van Sint Mauritius als Afrikaan dateert van circa 1240 –1250 en staat in de Dom van Maagdenburg waar zijn relieken in 1220 heen gebracht waren.
De zwarte Mauritius werd hierna buitengewoon populair in een groot deel van Europa. In de Nederlanden is die populariteit echter zeer bescheiden gebleven in vergelijking tot de Duitsland. Bilzen, waar het missaal vandaan komt, ligt dan ook dicht tegen de Duitse grens aan.
Het hoogtepunt van de Sint- Mauritius aanbidding lag in de periode van 1490 tot 1530, de periode waarin het missaal is vervaardigd. Sint Mauritius is van twee plaatsen in het huidige België, Bilzen en Varsenare, patroonheilige. Opdrachtgever van dit manuscript was het augustijnse vrouwenklooster in Bilzen. Missalen worden tijdens de liturgie gebruikt bij het opdragen van de mis.
Esther Schreuder in Black is beautiful, Rubens tot Dumas (2008).
Ik denk niet dat het Portret van een Afrikaan van Mostaert Sint Mauritius is. Govers bewijs, in het NRC, dat het zwaard van de man het heilige zwaard zou zijn, is te mager. Heel veel mannen werden afgebeeld met zwaarden. Mocht hij wel de heilige voorstellen, dan heeft waarschijnlijk een echte man model gestaan. Het blijft interessant om te weten wie die man was.
Zie ook: Het portret van een Afrikaan van Jan Mostaert op deze site.
Literatuur Gude Suckale – Redlefsen promoveerde op Mauritius. De handels editie heet: Mauritius: Der Heilige Mohr/ The Black Saint Maurice 1987 Bugner 1979-II (1); Debrunner 1979, 20-22, 59; Bugner 1991, dl. I, pp. 133-245; tentoonstellingscatalogi: Bilzen 1992, xvi 299, pp. 42-43
About me:
In 2008 I was the guest-curator of the exhibition Black is beautiful. Rubens to Dumas. Important advisors Elizabeth McGrath (Rubens and colleagues), Carl Haarnack (slavery in books), Elmer Kolfin (slavery in prints and paintings) en Adi Martis (contemporary art). Gary Schwartz made his research for The Image of the Black in Western Art available .
In 2014 my essay ‘Painted Blacks and Radical Imagery in the Netherlands (1900-1940)’ was published in The Image of the Black in Western Art Volume V (I). (ed. David Bindman, Henry Louis Gates jr.)
In 2017 I published a book about the black servants at the Court of the Royal Van Oranje family. More than a thousand documents have been found about their lives. (only in Dutch)
All photos on this site are not intended for any commercial purpose. I have tried to trace all the rules and rights of all images. As far as I know, these images can be used in this way. If you ar a copyright holder and would like a piece of your work removed or the creditline changed then please do not hesitate to contact me.
For more information, please feel free to contact me estherschreuderwebsite@gmail.com
Esther Schreuder 