Tekening, 33,6 x 35,7 cm
Teylers Museum, Haarlem
In tegenstelling tot Parijs en Antwerpen waar ‘het Oosten’ al langer een thema was, werden er in de negentiende eeuw op de Nederlandse kunstacademies geen zwarte modellen aangeboden als studiemateriaal. Wel waren er bij kunstenaarsverenigingen modellen als Adolf Boutar, die wilden poseren. George Hendrik Breiner was lid van de kunstenaarsvereniging Pulchri in Den Haag en heeft Boutar vastgelegd in potlood, zwart krijt, houtskool, pastel, pen, aquarel en olieverf op doek.
Ook de schetsen werden door kunstenaars als Breitner serieus genomen en ingestuurd naar tentoonstellingen. De dan hooggeachte expressiewaarde kwam het best tot zijn recht in deze ‘krabbels’. Het laten zien van de spontane vrije uiting was belangrijk.
Boutar lijkt op de schets van Breitner een krijger. Op andere schetsen uit mogelijk dezelfde ‘zit’ van het model heeft Breitner zich ook op de zij- en achterkant van de man geconcentreerd.
Het is mogelijk een eerste aanzet tot het prachtige schilderij De Deurwachter (Amsterdam, Stedelijk Museum). In de schets bestudeerde Breitner de hoeken, lijnen van en lichtval op het tanige lichaam van de man.
De Deurwachter/Eunuch ca. 1883
Olieverf op doek, 70 x 41 cm
Stedelijk Museum, Amsterdam
Het uiteindelijke schilderij De Deurwachter, ook Eunuch of Afrikaanse strijder geheten, oogstte al in Breitners tijd veel lovende kritieken. ‘Het behoort tot de beste werken van Breitner die ik ken’ schrijft Theo Molkenboer in De Amsterdammer op 19 april 1896.
Breitner plaatste Boutar voor een donkerrode achtergrond, waardoor zijn witte omslagdoek en de lichtweerkaatsingen op zijn huid en op hoeken in zijn lichaam nog beter naar voren komen.
De man is lang en dun en vult verticaal het vlak. Zijn zwaard doorkruist dit vlak horizontaal. De man is daarbij vanuit een lager perspectief geschilderd en wordt hiermee indrukwekkender. Waarschijnlijk moet hij een deurwachter van een harem voorstellen.
1857 –1923
De Arabier ca. 1885
Ook een oriëntaalse fantasie-impressie is in de aquarel De Arabier. Te zien is een donkere man in een donkere ruimte die iets uit een kom pakt. Hij is half ontbloot. Typisch is Breitners rembrandteske beslissing om de bruine man voor een bruine achtergrond te zetten. Het ging Breitner hier duidelijk om een impressie en de kleurstelling van een exotische situatie.
Het werk is volledig geënsceneerd. Deze hut is ofwel in zijn eigen atelier ofwel in de Haagse Pulchri Studio nagebouwd.
Er zijn meer verwante werken bekend, allemaal met een andere titel. Op de meeste werken is niet precies te zien wie de man is, maar op de tekening Zittende Afrikaan (verblijfplaats onbekend), op dezelfde dag gemaakt, is de man die voorover buigt duidelijk te herkennen als Boutar.
Breitner maakte meerdere werken waar zwarte mensen op voorkwamen. Ze werden meestal gunstig besproken. Zo schreef de criticus W. Steenhoff in 1911: ‘Van Breitner zag ik toch het liefst, tusschen verschillende werken van de laatsten jaren de oude welbekende aquarel, een zittende neger voorstellende. Voor zulk een krachtig stuk peinture (al is het dan in waterverf uitgevoerd), voor zulk een bloedwarme uiting, raakt men er van overtuigd, meer dan uit de aanwezige schilderijen […] en vooral uit de overige aquarellen, dat de grootheid van deze schilder nooit overschat werd.’
Esther Schreuder in Black is beautiful Rubens tot Dumas.
Research has been made possible thanks to a contribution of de Mondriaan foundation, AFK and VSB fonds.
About me :
In 2008 I was guest curator of the exhibition Black is beautiful. Rubens to Dumas. Important advisors: Elizabeth McGrath (Rubens and colleagues, Warburg institute Image of the Black in Western Art collection), Carl Haarnack (slavery in books), Elmer Kolfin (slavery in prints and paintings) en Adi Martis (contemporary art). Gary Schwartz made his research for The Image of the Black in Western Art available to me.
In 2014 my essay ‘Painted Blacks and Radical Imagery in the Netherlands (1900-1940)’ was published in The Image of the Black in Western Art Volume V (I). (ed. David Bindman, Henry Louis Gates jr.)
In 2017 I published a book about the black servants at the Court of the Royal Van Oranje family. More than a thousand documents have been found about their lives. (only in Dutch)
All photos on this site are not intended for any commercial purpose. I have tried to trace all the rules and rights of all images. As far as I know, these images can be used in this way. If you ar a copyright holder and would like a piece of your work removed or the creditline changed then please do not hesitate to contact me.
estherschreuderwebsite@gmail.com
Esther Schreuder 