Vanaf halverwege de zeventiende eeuw zijn er aantoonbaar mensen van Afrikaanse afkomst in dienst bij de familie Van Oranje-Nassau in Den Haag. De eerste wiens naam genoemd wordt, is Jan (van) Dam. Hij werkte in 1667 en 1668 als ‘de Moor’ bij de zeventienjarige Willem Hendrik, de latere koning-stadhouder Willem III. Het document waarin zijn naam en functie staan, gaat over zijn plaatsing aan de tweede tafel van het hof: ‘Van de overschietende spijs komende van zijne hoogheids tafel zullen nog gespijsd worden aan een tweede tafel: Drie pages, twee kamerlingen [kamerheren], de boetefeu [de jongen die het vuur in de haarden moet aanmaken], de sommelier, de schrijfmeester, Jan (van) Dam de Moor.’ Er bleken in deze bescheiden entourage maar drie tafels te zijn. Aan de derde tafel zaten de lagere bedienden: de lakeien en de knechten. Aan de eerste tafel aten behalve Willem Hendrik, zijn gouverneur, de hofmeester, de stalmeester, de edelman van de kamer, jonkheer Heiden, jonkheer Steelant en nog vijf mogelijke extra gasten.
Twee jaar later werd bij de Haagse hervormde gemeente een ‘Moor van de Prins van Oranje’ als lidmaat aangenomen en gedoopt: ‘Oefent zich naarstig in de wekelijkse catechisatie en verzoekt om de doop,’ staat in het boek van de kerkenraad geschreven. Mogelijk ging het hier ook om Jan (van) Dam. Maar Van Dam was, afgaande op meerdere kunstwerken, niet de enige ‘Moor’ aan het hof van Willem III tussen 1667 en 1702.
Zo is er een staatsieportret uit 1672 van de hand van Romeyn de Hooghe van Willem III met een ‘Moor’ (zie bovenaan). De donkere jongen van een jaar of zeven draagt een oorbel en staat achter de in harnas en met koningsmantel geklede net benoemde stadhouder. Het kind houdt een helm vast op dit traditionele staatsieportret. Koningin Mary van Engeland, de vrouw van Willem III, liet zich bijna twintig jaar later door Jacob Gole portretteren met een andere kleine zwarte jongen in prachtige rijkversierde kleding.
En omstreeks 1700 werd in Engeland een volwassen zwarte man levensecht vereeuwigd in een grote buste door de in Engeland werkende Vlaamse kunstenaar John Nost II. Zijn haren en baardgroei zijn minutieus uitgewerkt in diepzwarte steen. Opvallend detail is een witte slavenband om zijn hals, wat overigens niet met zekerheid wil zeggen dat hij in de sociale positie van slaaf aan het hof leefde. De medewerkers van de Royal Collection vermoeden dat het hier gaat om een echt portret van de lievelingsbediende van Willem III.
Naast deze zijn er meerdere aanwijzingen dat Willem III ook ‘zwarten’ opnam in zijn leger. Een krant uit 1688 bericht over de intocht van Willem iii in Engeland in wat bekend zou worden als de Glorius Revolution en somde hierbij op wie zich allemaal in zijn gevolg bevonden, daaronder: ‘200 zwarten van de Nederlandse plantages uit Amerika. Met versierde hoofddeksels afgezet met wit bont, pluimen en veren. Ze houden de paarden vast.’ Ook mee waren ‘Finlanders en Laplanders’. Deze groep was gekleed in dierenhuiden.
Detail II Inspectie van de troepen door Willem III bij Arnhem, 1691, Jan van Huchtenburg, 1691 RP-P-OB-67.752
Willem III had geen kinderen en na zijn dood in 1702 brak een lange stadhouderloze periode aan in de Republiek. De Friese tak van de familie Van Oranje-Nassau bleef wel stadhouder en kapitein-generaal van Friesland en Groningen en was bovendien vorst van Nassau-Dietz. Deze tak stamde in mannelijke lijn af van Jan VI, de jongere broer van Willem van Oranje, en in vrouwelijke lijn van Amalia van Solms en stadhouder Frederik Hendrik. Bij Willem Karel Hendrik Friso 1711-1751 (later stadhouder Willem IV) diende de ‘Moor’ Jean Rabo. Over hem is meer bekend. Zie hier meer over Jean Rabo.
Met dank aan Jean Jacques Vrij, die mij wees op de doop in Den Haag.
In het boek Cupido en Sideron. Twee Moren aan het hof van Oranje beschrijf ik de levens van twee mannen die op ongeveer zevenjarige leeftijd aan stadhouder Willem V cadeau gedaan worden. Bovenstaand stuk komt uit dat boek. Meer info op deze site in posts en op pagina’s.
Zie ook voor een werk uit dezelfde periode de Trommelaars door Rembrandt en Black is beautiful. Rubens tot Dumas waarvan ik in 2008 de gast-curator was. Belangrijke adviseurs: Elizabeth McGrath (Rubens en omgeving), Carl Haarnack (verbeelding slavernij in boeken), Elmer Kolfin (slavernij in prenten en schilderijen) en Adi Martis (hedendaagse kunst). Gary Schwartz stelde zijn onderzoek voor The Image of the Black in Western Art beschikbaar.
About me
In 2008 I was guest curator of the exhibition Black is beautiful. Rubens to Dumas. Important advisors: Elizabeth McGrath (Rubens and colleagues, Warburg institute Image of the Black in Western Art collection), Carl Haarnack (slavery in books), Elmer Kolfin (slavery in prints and paintings) en Adi Martis (contemporary art). Gary Schwartz made his research for The Image of the Black in Western Art available to me.
In 2014 my essay ‘Painted Blacks and Radical Imagery in the Netherlands (1900-1940)’ was published in The Image of the Black in Western Art Volume V (I). (ed. David Bindman, Henry Louis Gates jr.)
In 2017 I published a book about the black servants at the Court of the Royal Van Oranje family. More than a thousand documents have been found about their lives. (only in Dutch)
All photos on this site are not intended for any commercial purpose. I have tried to trace all the rules and rights of all images. As far as I know, these images can be used in this way. If you ar a copyright holder and would like a piece of your work removed or the creditline changed then please do not hesitate to contact me.
estherschreuderwebsite@gmail.com
Esther Schreuder 