Twee kunstenaars en een tentoonstelling: Pieter Hugo laat zich inspireren door Isaac Israëls.
Pieter Hugo en Isaac Israëls
De inmiddels wereldberoemde Zuid-Afrikaanse fotograaf Pieter Hugo heeft zich in 2008 laten inspireren door een werk van de Nederlandse kunstenaar Isaac Israëls (1865-1934). Het is een uitermate interessante schijnbaar onhandige interpretatie en zet tot nadenken over het kunstenaarschap van beide mannen: vooral over de verschillen en de overeenkomsten.
Ontegenzeggelijk wint Israëls hier als je de twee werken digitaal naast elkaar plaatst. Waarschijnlijk omdat zijn werk een momentopname lijkt te zijn, waarin de illusie van beweging zit. Alles: licht, kleur en beweging, wordt gevangen in een enkel moment uit de schijnbare realiteit. Alsof het een foto was. Maar dat is het niet. Het is verf en het heeft een tijd geduurd om het werk te maken. Het is de verfstreek die je meeneemt het werk in.
Hugo wil in zijn werk nooit een momentopname uit de realiteit laten zien. Zijn foto’s zijn zorgvuldig in scene gezette composities, met weinig licht en donker effecten en nauwelijks beweging. Zijn onderwerpen poseren bijna altijd. Wat dat betreft lijkt hij meer op de schilder Conrad Leich, een tijdgenoot van Israëls die ook een Knil soldaat, Jan Kooij, schilderde. Het werk hing op dezelfde tentoonstelling in 2008 in Amsterdam, waar Hugo De Knilsoldaat van Israëls zag. Black is beautiful. Rubens tot Dumas in de Nieuwe Kerk van Amsterdam.
Maar Hugo koos Israëls. Waarom?
Mogelijk is de keuze in eerste instantie onbewust inhoudelijk geweest. Hugo heeft een grote voorliefde voor gehavende macho’s die buiten de maatschappij vallen. Dus niet de gelauwerde helden zoals de Knil soldaat van Leich. Hugo is onder andere beroemd geworden met de indrukwekkende serie Hyena men. Mannen die in Nigeria op straat shows opvoeren met hyena’s: de zigeuners met beren van Afrika. Prachtig!. De foto’s sieren menig cover van boeken over “Afrikaanse” fotografie. De Knilsoldaat van Israëls heeft een vergelijkbare ‘tragedie’. Een overlever met behoud van zelfrespect. Beide kunstenaars houden van het theater en de rollen die mannen spelen.
Groot verschil is alleen dat er bij Israëls, in dit werk, geen podium is in de vorm van een omgeving. En misschien is dit de oorzaak van het verlies aan kracht bij Hugo? Waar Hugo’s onderwerpen altijd een omgeving krijgen die het onderwerp van theater voorzien, doet Israëls dit, in dit werk, alleen met de belichting. Hugo’s geeft zijn soldaat wel een omgeving, hij staat voor een simpel bruin muurtje. De soldaat is overduidelijk een acteur die is aangekleed. Bijna dezelfde kleren als de soldaat van Israëls.
Pas als je de foto in de serie ziet waar hij uitkomt snap je waar het om gaat. Hugo’s onderwerp is hier de filmwereld. Het gaat helemaal niet om een echte oorlogsheld, zoals bij Israëls. De foto is onderdeel van Nollywood een serie over de filmindustrie in Nigeria.
Zie voor meer Pieter Hugo” prachtige website http://www.pieterhugo.com/
Hieronder de tekst uit de tentoonstellingscatalogus Black is beautiful, Rubens tot Dumas over Israëls en zijn enscenering. De bespreking van Conrad Leich is elders op deze site te vinden.
Gewonde KNIL-militair, ‘Kees Pop’ 1882 Isaac Israëls 1865-1934 Olieverf op hardboard Rijksmuseum, Amsterdam.
De schilder Isaac Israëls verbeeldde deze KNIL-militair, Kees Pop (een naam die hij van de Hollanders zal hebben gekregen) als een getroffen man. Zijn arm rust in een grote witte mitella, zijn uitdrukking is peinzend, zijn kleding sjofel.
De met impressionistische toetsen geschilderde donkere man staat in zijn zwarte kleding voor een zwarte achtergrond. Zijn bruine huid en de witte mitella krijgen hierdoor extra aandacht. Onder zijn hoofddeksel draagt hij een opvallende rode lap die ook de aandacht trekt. De medaille met een blauw lint, de Atjeh-medaille, en het Kruis voor Belangrijke Krijgsverrichtingen, die alle Atjeh-soldaten ontvingen, lijken niet echt van iconografisch belang.
Israëls heeft later een groter werk van een Atjeh-soldaat gemaakt waarvoor deze man mogelijk model heeft gestaan. Uit een brief is echter af te leiden dat Israëls in ieder geval nog een ander model nodig had voor de voltooiing van dat werk. In een brief aan de schilder Philippe Zilcken vroeg Israëls: ‘Amice Zilcken Wilt ge svp zoo goed zijn, mij even ’t adres op te geven van den neger, die je een tijd geleden geschilderd hebt! Voor naar Parijs te gaan, wenschte ik nog iets naar dien neger aan den gewonden afrikaan (die ge bij mij gezien hebt) te doen, dien ik waarschijnlijk naar Rotterdam zal zenden. Merci d’avance’ Het model waarop hij hier doelt is waarschijnlijk Adolf Boutar (hierover later meer op deze site).
Soldaten passen in Israëls oeuvre. Israëls had een grote fascinatie voor militairen, ridders en boksers, drie typische mannenrollen. Hij koos, lijkt het, de zwarte soldaten niet om hun exotische uitstraling, maar meer om de schilderkunstige uitdaging. Niet voor niets heeft Kees Pop een rode hoofddoek om zijn hoofd. Rood en bruin worden al eeuwen door schilders een aantrekkelijke combinatie gevonden. Het lijk hier om puur artistieke waarden te gaan. Er is geen extra betekenislaag.
Esther Schreuder
Met dank aan Eveline Sint Nicolaas van het Rijksmuseum en Ineke van Kessel van het Afrika studiecentrum in Leiden Zie voor literatuur referenties de Catalogus Black is Beautiful, Rubens tot Dumas. Onderzoek en interview met Pieter Hugo mogelijk gemaakt door Fonds BKVB, Mondriaan Stichting en VSB fonds
About me:
In 2008 I was the guest-curator of the exhibition Black is beautiful. Rubens to Dumas. Important advisors were Elizabeth McGrath (Rubens and colleagues), Carl Haarnack (slavery in books), Elmer Kolfin (slavery in prints and paintings) en Adi Martis (contemporary art). Gary Schwartz made his research available for The Image of the Black in Western Art .
In 2014 my essay ‘Painted Blacks and Radical Imagery in the Netherlands (1900-1940)’ was published in The Image of the Black in Western Art Volume V (I). (ed. David Bindman, Henry Louis Gates jr.)
In 2017 I published a book about the black servants at the Court of the Royal Van Oranje family. More than a thousand documents have been found about their lives. (only in Dutch)
All photos on this site are not intended for any commercial purpose. I have tried to trace all the rules and rights of all images. As far as I know, these images can be used in this way. If you ar a copyright holder and would like a piece of your work removed or the creditline changed then please do not hesitate to contact me.
estherschreuderwebsite@gmail.com
Esther Schreuder 