Waar is het personeel bij de begrafenis van Elizabeth II?
Bij het overlijden van Elizabeth II in GB valt mij een ding op. We horen de familie over haar, de politici, de deskundigen en het publiek. Maar wie horen we niet: de bedienden of in hedendaagse taal het personeel en haar assistenten. Zij hebben vaak jarenlang voor haar gewerkt maar moeten zwijgen. Grote kans dat zij wel in de kerken zitten en bij de ceremonies aanwezig zijn. Dat was in het verleden in ieder geval wel zo en veel tradities die we nu zien langskomen zijn gebaseerd op dat verleden.
Bedienden hebben vaak een heel nauwe band gehad met een koningin, koning of stadhouder.
Dat is ook te zien bij de begrafenis van stadhouder Willem IV. Zijn weduwe de Britse prinses (Princess Royal) Anna van Hannover (dochter van koning George II) had een stevige hand in de gang van zaken en een favoriete kamerdienaar Jean Rabo kreeg een prominente rol.
Op minstens vijf verschillende prenten die gemaakt zijn ter nagedachtenis van het overlijden, het opbaren en de begrafenis, is Rabo te zien. De eerste prent, van een anonieme kunstenaar, is van het sterfbed van de stadhouder in Huis ten Bosch. De zojuist gestorven Willem IV ligt in zijn bed. Om hem heen staan zijn vrouw en twee kinderen, op de rug gezien. In de schaduw staat een zwarte man met een tulband op. Dat Rabo hier daadwerkelijk bij is geweest, is goed denkbaar. Het was gebruikelijk dat kamerdienaren bij een zieke Van Oranje sliepen.
De overleden prins werd met groot ceremonieel naar het Binnenhof gebracht en door zijn kamerdienaren in het appartement gedragen en op het praalbed gelegd. Hierna kon het publiek afscheid nemen.
De vier kamerdienaren hadden hierbij allemaal de wacht. Twee stonden in de antichambre voor de rouwkamer en twee aan het voeteneinde bij het lichaam. In deze laatste rol is Rabo door drie kunstenaars vastgelegd.
Op de prent van Iven Besoet komt hij heel rustig met zijn hand in zijn jas gestoken naar de kijker toe gelopen, terwijl de andere kamerdienaar met zijn rug naar de beschouwer staat.
Op de prent van Jan Punt betrekt Rabo de toeschouwer bij de scène door hem aan te kijken. Op de derde van Jan Casper Philips staat hij naar de overleden stadhouder te kijken.
Op alle drie is hij goed herkenbaar door de donkere gelaatskleur en de tulband op zijn hoofd. Ook te zien zijn de spiegels die zijn afgedekt. Een gebruik dat mogelijk nog steeds in gebruik is.
Drieënhalve maand na zijn dood vond de met veel ceremonieel omgegeven begrafenis van Willem iv plaats. In de lange plechtige lijkstaatsie met mannen liep Rabo mee. Hij is duidelijk te onderscheiden op de gravure van Jan Punt naar een tekening van Pieter Jan van Cuyck. Op de prent is hij iets kleiner dan zijn witte collega’s en heeft hij, in tegenstelling tot de anderen, een tulband met rouwband op. Misschien was hij in werkelijkheid klein van postuur.
Na Willems dood erfde zijn driejarige zoon, Willem V, het stadhouderschap. Diens moeder, Anna van Hannover, werd regentes en Rabo ging deel uitmaken van haar verklein de team van kamerdienaars. Ze beloonde hem verschillende keren gul, onder andere met een gift van 105 gulden in 1754. En twee jaar later met hetzelfde bedrag. Daarnaast mocht hij op kosten van het hof, voor 200 gulden per jaar, een kamer buiten het hof huren. Een privilege in die jaren.
Nu mogen bij de vele ceremonies hopelijk ook (iets meer) vrouwen deelnemen. Vroeger was dit alleen maar voor mannen weggelegd. Opletten dus of dat nog steeds zo is. De nieuwe koning in GB zal waarschijnlijk het personeel gaan herschikken, een spannende tijd voor de werknemers in de vele kastelen.
Bovenstaand stuk staat ook grotendeels in mijn boek Cupido en Sideron. Twee Moren aan het hof van Oranje, verschenen in 2017 en nog steeds te verkrijgen bij Boekwinkeltjes en Antiqbook.
About me:
In 2008 I was guest curator of the exhibition Black is beautiful. Rubens to Dumas. Important advisors Elizabeth McGrath (Rubens and colleagues, Warburg institute Image of the Black in Western Art collection), Carl Haarnack (slavery in books), Elmer Kolfin (slavery in prints and paintings) en Adi Martis (contemporary art). Gary Schwartz made his research for The Image of the Black in Western Art available to me.
In 2012 Anniversary book: 100 years Schiller 1912-2012 was published. Initiative, idea, text and editing by me. Design and photography Monica Schokkenbroek.
In 2013 my book Cobra aan de gracht / Cobra on the Canal was published by Samsara publications.
In 2014 my essay ‘Painted Blacks and Radical Imagery in the Netherlands (1900-1940)’ was published in The Image of the Black in Western Art Volume V (I). (ed. David Bindman, Henry Louis Gates jr.)
(About f.i. On the terras, by Nola Hatterman but also Jan Sluijters, Kees van Dongen, Irma Stern and more)
In 2017 I published a book about the black servants at the Court of the Royal Van Oranje family. More than a thousand documents have been found about their lives. (only in Dutch)
In 2022 The City Museum of Harderwijk published a booklet about the painter Harmen Meurs. The text about him was written by me.
See publications and about me on this site for more information.
All photos on this site are not intended for any commercial purpose. I have tried to trace all the rules and rights of all images. As far as I know, these images can be used in this way. If you ar a copyright holder and would like a piece of your work removed or the creditline changed then please do not hesitate to contact me.
estherschreuderwebsite@gmail.com
Esther Schreuder 