Hoe het kunstenaarschap wordt doorgeven van kunstenaar op kunstenaar
Dit is een post uit 2015 na bezoek aan atelier Surina Baag.
Kunstenaars geven al eeuwen les in het kunstenaarschap aan kunstenaars ‘in wording’. Dat pakt elke keer weer anders uit: beïnvloed door het karakter van de kunstenaar en het karakter van de tijd. Dit ging door mijn hoofd na een bezoek aan het atelier van de Amsterdamse kunstenaar Surina Baag. Ze blijkt, met enige fantasie, in een directe lijn te staan van kunstenaars waar ik onderzoek naar heb gedaan, mijmerde ik verder.
Surina Baag is de dochter van de vooral in Suriname bekende schilder Armand Baag. Ik bezocht haar omdat ik opzoek was naar het werk van Armand Baag, zijn erfenis én zijn dochter. Dit omdat ik met twee andere kunstenaarsdochters het plan had opgevat voor een project over onze ‘vergeten’ of nooit bekend geworden vaders. Dat wilden we onder de aandacht brengen aan de hand van archieven, herinneringen en werken van een kunstenaarsvader bij een dochters (het onderzochte idee draaide om dochters met een kunstenaarsvader). Baag wilde ik er graag bij hebben want ik had in 2009 Suriname, in een privécollectie, zijn werk gezien en was nieuwsgierig geworden.
Surina
In tegenstelling tot de andere drie dochters, in het geplande project dat nog steeds op de plank ligt, heeft Surina Baag het stokje van haar vader overgenomen. Ze besloot, net als haar vader, kunstenaar te worden. Haar werk is opvallend en voor Nederlandse kunstbegrippen ongewoon surrealistisch en barok. Hier een aantal voorbeelden die ik in haar atelier zag hangen.
Haar werk is daarnaast te zien in Go Gallery op de Prinsengracht 64 in Amsterdam. Nieuwsgierig geworden ben ik daar gisteren (jan. 2015) gaan kijken.
Surina’s eerste stappen om tot een interessant beeld te komen leerde ze van haar vader Armand Baag. Van hem heeft ze daarnaast onmiskenbaar de erotische lading, het surrealisme en de Caraïbische kleuren en thema’s overgenomen. Toch lijkt haar werk helemaal niet op het zijne. Waarschijnlijk omdat ze verder ging met grafisch onderwijs en fotografie, vertelde ze me.
Armand Baag
Hieronder enkele voorbeelden van het werk van haar vader (van zijn website). Zijn eerste beginselen in het kunstenaarschap kreeg hij in Suriname van de kunstenaar Nola Hatterman. Hatterman zag het enorme talent.
De Amsterdamse kunstenares Nola Hatterman was op 53 jarige leeftijd naar Suriname geëmigreerd en richtte in Paramaribo het Nola Hatterman instituut op. Ze ging er les even aan de kinderen van Paramaribo. Baag hoefde, vanwege zijn talent, niet te betalen voor zijn lessen. Zijn ouders waren arm en konden zich het niet permitteren. Hij werd al snel en jarenlang Hattermans protegé.
Op zijn achttiende vertrok Baag uit Suriname om in Amsterdam te gaan studeren, werken en wonen. In Nederland is zijn werk niet vaak te zien geweest, maar voor wie nieuwsgierig is geworden: er is een interessante film over hem gemaakt door Felix de Rooy. Zie onderaan voor youtube verwijzing.
Bij sommige werken van Armand Baag kun je zien dat Nola zijn lerares is geweest, vooral bij zijn politieke werk en zijn magisch realistische werk. De verschillen zijn echter ook groot. Veel van zijn werken zijn expressief geladen met zware kleuren en hebben een surrealistische inslag. Iets dat je bij Hatterman zeer zelden ziet (hieronder staat een uitzondering). Eigenlijk overstijgt hij in originaliteit en meesterschap zijn voormalige lerares. Wie en wat hem na zijn achttiende en verhuizing naar Nederland verder inspireerden is vooralsnog niet duidelijk. Ik vermoed dat het richting Afrikaans Amerikaanse kunstenaars uit VS in Parijs gezocht moet worden. Hopelijk gaat iemand verder onderzoek naar hem doen. Hij verdient een serieus boek. Zeker nu er steeds meer werken van hem boven water komen.
Nola Hatterman
Nola Hatterman had ik al sinds de werkgroep Magie en Zakelijkheid op de Vrije Universiteit bij Carel Blotkamp op mijn netvlies. die werkgroep was ten bate van de tentoonstelling Magie en Zakelijkheid in het Museum van Moderne kunst in Arnhem in 1999. Nola’s Op het terras kwam op de cover van de catalogus te staan (snel uitverkocht). En toen ik de tentoonstelling Black is beautiful, Rubens tot Dumas samenstelde voor de Nieuwe Kerk (2009) selecteerde ik haar werk Op het terras. Het werd een publiekslieveling.
Lerares Nola heeft zelf ook les gekregen van kunstenaars.
Jaren voordat Hatterman’s naar Suriname vertrok, kreeg zij in Nederland waarschijnlijk (dit is niet zeker, maar ze waren goede vrienden) privéles of tips van de Harmen Meurs. Deze Nieuw Zakelijke en expressionistische kunstenaar legde zich onder andere toe op het naakt, op politieke werken en op verbeeldingen van ‘de kleine man’. Soms werkte hij in grove streken en met warme kleuren, soms strak, gedetailleerd en met dubbele bodems.
Uniek aan Hatterman is dat ze zich ging specialiseren in het verbeelden van zwarte mensen. Ze voelde zich thuis bij de Surinamers in Nederland en het was voor haar een logische stap om op 53jarige leeftijd naar Suriname te emigreren.
Zie voor meer over Nola Hatterman: www.nolahatterman.com. Het werk van Nola Hatterman, is te zien in het Stedelijk Museum van Amsterdam en recent kocht ook het Museum van Arnhem een mooi werk, Jazz, van haar aan. Het is een van haar zeldzame ‘surrealistische’ werken. Ellen de Vries schreef een informatieve en boeiende biografie Nola (2009).
Harmen Meurs
Nola was zeker niet de enige kunstenaar in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw die ‘zwarte’ mensen ging portretteren. Vriend en mogelijk leermeester Harmen Meurs heeft net als Nola verschillende werken gemaakt waarop mensen ‘van kleur’ centraal staan. Het was de mode in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw. Maar het is bij hem en anderen nooit een hoofdonderwerp geworden, zoals bij Hatterman.
Over Harmen Meurs schreef ik mijn eindscriptie op de Vrije Universiteit. En sindsdien ben ik verder onderzoek naar hem blijven doen. Meurs kreeg in zijn jeugd onder andere privéles van Louis Raedemaekers.
Louis Raemaekers
Raemaekers werd wereldberoemd met zijn politieke werken in De Telegraaf. Naar hem is door anderen onderzoek gedaan: Zie Raemaekers.
Kortom: Surina Baags werk heeft meer te maken met ‘De Nederlandse kunstenaars traditie’, voor zover die bestaat, dan je op het eerste oog zou denken. De website van Surina Baag: http://www.surina.nl
De youtubefilm over Armand Baag is te vinden op https://www.youtube.com/watch?v=Bk4zH3iE6FM
Website met bio van Armand Baag: http://armandbaag.com/over-2.html
Raemaekers originele werk is samen met filmmateriaal uit WO I te zien in Venlo is t/m 12 april 2015 in het Limburgs Museum. Titel : ‘Ten strijde met potlood en pen, Louis Raemaekers (1869-1956) herontdekt’) En er is een reistentoonstelling in het Cuyperhuis in Roermond tot 25 januari 2015.
Van Meurs zullen in 2015 werken te zien zijn op een tentoonstelling in de Hallen in Haarlem. Daarbij zijn Naakt bij bad en de serie die hij maakte van de danseres Gertrud Leistikov. (zie hiervoor elders op deze site)
About me
In 2008 I was guest curator of the exhibition Black is beautiful. Rubens to Dumas. Important advisors: Elizabeth McGrath (Rubens and colleagues, Warburg institute Image of the Black in Western Art collection), Carl Haarnack (slavery in books), Elmer Kolfin (slavery in prints and paintings) and Adi Martis (contemporary art). And Gary Schwartz made his research for The Image of the Black in Western Art available to me.
In 2012 my Anniversary book: 100 years Schiller 1912-2012 was published. Initiative, idea, text and editing (ES). Design and photography Monica Schokkenbroek.
In 2013 my book Cobra aan de gracht / Cobra on the Canal was published by Samsara publications.
In 2014 my essay ‘Painted Blacks and Radical Imagery in the Netherlands (1900-1940)’ was published in The Image of the Black in Western Art Volume V (I). (ed. David Bindman, Henry Louis Gates jr.)
In 2017 I published a book about the black servants at the Court of the Royal Van Oranje family. More than a thousand documents have been found about their lives. (only in Dutch)
All photos on this site are not intended for any commercial purpose. I have tried to trace all the rules and rights of all images. As far as I know, these images can be used in this way. If you ar a copyright holder and would like a piece of your work removed or the creditline changed then please do not hesitate to contact me.
estherschreuderwebsite@gmail.com
Esther Schreuder 